Komunikacja wspomagająca i alternatywna (AAC) jak wsparcie terapii logopedycznej
Komunikacja to jeden z najważniejszych czynników funkcjonowania człowieka, który wpływa na wszystkie aspekty naszego życia. Dzięki niej możemy przekazać drugiej osobie informacje dotyczące naszych potrzeb, myśli i emocji. Ale komunikacja nie musi być realizowana jedynie w formie werbalnej, czasami ścieżka rozwoju mowy nie przebiega tak, jak tego oczekujemy. Pierwsze słowa nie pojawiają się lub przyrost słownictwa jest za mały. AAC (wspomagające i alternatywne sposoby komunikacji) dają szansę na rozwinięcie zdolności porozumiewania się.
AAC- dla kogo?
Użytkownikiem AAC może być każda osoba, która ma problemy w zakresie ekspresji i/lub rozumienia mowy.
Mogą to być dzieci, u których rozwój mowy jest zaburzony. W takim przypadku wprowadza się gesty i/lub znaki graficzne, które pomagają dziecku w rozumieniu języka i coraz skuteczniejszym używaniem go, wspomagając tym samym proces nabywania mowy. Należy przy tym podkreślić, że znaki te są używane równocześnie z mową, aby wzmacniać komunikaty słowne, a nie zastępować ich. Komunikacja wspomagająca jest także pomocna w przypadku osób, które używają mowy, ale ich artykulacja jest niezrozumiała dla otoczenia. W takiej sytuacji AAC pełni rolę uzupełniającą mowę. Komunikacja alternatywna przeznaczona jest również dla osób, które nie mogą mówić lub nie używają mowy do komunikacji, często mając także problemy z rozumieniem mowy.
Konsekwencje braku wprowadzenia AAC
Gdy dziecko nie może nam powiedzieć czego chce i nie ma żadnych środków, które mogłyby mu w tym pomóc, czuje się złe, bezsilne i zrezygnowane. Jego potrzeby są niezrozumiałe, a rodzic musi odgadnąć o co chodzi, co często jest bezskuteczne. Prowadzi to do niechęci do dalszych prób komunikacji oraz frustracji, zarówno u dziecka jak i opiekuna. Dziecko staje się całkowicie zależne od decyzji innych, najczęściej najbliższych opiekunów. Może w nim narastać lęk separacyjny, co jest zrozumiałe, bo rodzic jest jedyną osobą, która może go zrozumieć. Nieuniknionym następstwem będzie występowanie u dziecka trudnych zachowań takich jak płacz, agresja i autoagresja, krzyk, uciekanie, chowanie się. Zachowania te staną się dla dziecka jedynym skutecznym sposobem na poczucie kontroli i wyrażania własnych potrzeb. Bez możliwości komunikowania się jesteśmy pozbawieni możliwości decydowania. Dziecko nie może zdecydować co chce robić, z kim i kiedy.
Dziecko niemówiące lub mówiące mało nie rozwija umiejętności językowych. Z czasem może to prowadzić do trudności z uczeniem się. Gdy mowa nie rozwija się bądź jej rozwój jest powolny, a dziecko nie ma możliwości korzystania z alternatywnego systemu językowego zaburzenia procesu uczenia pogłębiają się, prowadząc do obniżenia potencjału intelektualnego.
Kiedy terapia logopedyczna wymaga wsparcia AAC?
- Gdy dziecko nie mówi lub jego słownik jest bardzo ubogi;
- Gdy mowa dziecka jest niezrozumiała lub jest zrozumiała tylko dla najbliższych mu osób;
- Gdy dziecko nie może zaspokoić swoich codziennych potrzeb komunikacyjnych;
- Gdy dziecko z aktualnym sposobem komunikacji nie może uczestniczyć w sposób satysfakcjonujący w życiu społecznym;
- Kiedy dziecko nie komunikuje się w sposób spontaniczny;
- Gdy dziecko ma trudności ze zrozumieniem komunikatów innych osób;
- Kiedy dziecko za pomocą mowy zgłasza jedynie podstawowe potrzeby.
Rodzaje komunikacji wspomagającej i alternatywnej
Nie ma jednej, uniwersalnej metody komunikacyjnej. Wybór sposobu komunikowania się zależy od indywidualnych cech danej osoby, takich jak funkcjonowanie poznawcze i ruchowe, umiejętności językowe, zachowanie.
Możemy wyróżnić trzy grupy metod komunikacyjnych w AAC:
- Systemy znaków manualnych – systemy gestów pokazywanych za pomocą rąk –Program Rozwoju Komunikacji Makaton, Język migowy, Alfabet palcowy, Gesty naturalne
- Systemy znaków graficznych – systemy znaków przedstawianych za pomocą obrazków, umownych symboli, zdjęć –symbole Blissa, PCS, Piktogramy, Mówik
- Systemy znaków przestrzenno-dotykowych – klocki słowne Premacka, alfabet Lorma.
Wykorzystanie komunikacji wspomagającej i alternatywnej jako wsparcie terapii logopedycznej może przynieść korzyści na wielu poziomach rozwoju. Stwórzmy dzieciom możliwości i dajmy im środki do wyrażania własnych potrzeb, myśli i emocji. I nie bójmy się AAC! O mitach wokół AAC słów kilka TUTAJ.
Autor: Dorota Drewnicka (neurologopeda) – umów wizytę
Źródło:
Kłoda-Leszczyńska M. ,, Czy AAC to „ostatnia deska ratunku”? O mitach i faktach związanych z wpływem komunikacji wspomagającej na rozwój mowy”, ,,Terapia specjalna dzieci i dorosłych” Nr 11, 2020.
Nosko-Goszczycka M. ,,AAC dla każdego. Poradnik dla rodziców i terapeutów”, Wydawnictwo Harmonia Universalis, Gdańsk 2019, str. 19-30.
Foto: Pixabay
